Συνέντευξη για το ένθετο του περιοδικού «Δίφωνο» Τέχνη και Εκπαίδευση #4, Οκτώβριος 2006
Συνοδευτικό του τεύχους 133 (εξώφυλλο Χρήστος Νικολόπουλος)
Συνέντευξη: Γελασάκης Μιχάλης
Ο Άγγελος Σφακιανάκης παραγωγός δίσκων εδώ και περίπου 25 χρόνια. Η πορεία του στην αρχή ήταν λίγο διαφορετική, αφού ξεκίνησε ως ηθοποιός το 1972 (έχει κάνει θεατρικές σπουδές) και κατόπιν ήταν μέλος της «Οπισθοδρομικής κομπανίας». Στο ενεργητικό του έχει σημαντικότατες παραγωγές και συνεργασίες, με πολλούς αξιόλογους συντελεστές της ελληνικής δισκογραφίας. Τα τελευταία χρόνια διατηρεί μια μικρή, ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρία με την επωνυμία «Μικρός ήρως»
Πόσο εύκολο είναι για ένα νέο να μπει στο χώρο και τη διαδικασία παραγωγής ενός δίσκου;
H ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας έχει δώσει τη δυνατότητα σε όποιον θέλει να ασχοληθεί και με φθηνά μέσα να δοκιμάσει τις δυνάμεις του.
Θα ενθαρρύνατε κάποιον που θέλει να μπει στο χώρο της μουσικής να ασχοληθεί με τη διαδικασία παραγωγής;
Η παραγωγή είναι μια δημιουργική διαδικασία, που οι καρποί της είναι πρωτίστως η βαθειά ικανοποίηση. Πώς λοιπόν να μην προτρέπεις τους ενδιαφερόμενους να γευτούνε κι αυτοί αυτό το δώρο.
Τι έχει αλλάξει στη διαδικασία παραγωγής ενός δίσκου; Πώς έχει επηρεάσει – θετικά ή αρνητικά – η εξέλιξη της τεχνολογίας;
Φανταστείτε τις πρώτες ηχογραφήσεις των ρεμπέτικων τραγουδιών στο ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρετανία” με τον φωνόγραφο με το κερί. Εκεί παίζουν και τραγουδούν μαζί, το τραγούδι που ήδη είχε ξεχωρίσει στο κέντρο. Έχουν στη διάθεσή τους τρία “κεριά” για να ηχογραφήσουν ένα τραγούδι. Η ορχήστρα ακολουθεί τις ανάσες του τραγουδιστή. Το τραγούδι αναπνέει. Μετά περνάμε στα μαγνητόφωνα και στα στούντιο ηχογράφησης και από τη μονοφωνία στην στερεοφωνία. Τα μαγνητόφωνα μεγαλώνουν τα στούντιο “αποστειρώνονται” με ισχυρές μονώσεις και επικρατεί η τεχνική του Play back.Το τραγούδι απομακρύνεται από το συλλογική του ζύμωση και από την ενιαία του έκφραση. Οι ίδιοι «γρήγοροι» μουσικοί από στούντιο σε στούντιο, παίζουν διαβάζοντας την παρτιτούρα χωρίς να ξέρουν πολλές φορές τι λέει το τραγούδι. Ο τραγουδιστής περιορίζει τον αυθορμητισμό του και πειθαρχεί στο μετρονόμο. Καταλαβαίνεται ότι κάθε δεκαετία φεύγει όλο και πιο μακριά από την αλήθεια και την καρδιά του τραγουδιού θυσιάζοντας τες στο βωμό της πρακτικότητας, της ταχύτητας και της οικονομίας. Έρχεται και η ψηφιακή εποχή που απλουστεύει, μειώνει το κόστος και υποκαθιστά τα πάντα. Τα μεγάλα στούντιο, τους μουσικούς, τα όργανα, τα μαγνητόφωνα, τις εταιρείες, τα δισκάδικα… Οι δονήσεις του αναλογικού ήχου ξεχνιούνται και η ακοή των ανθρώπων έχει συμβιβαστεί με την δειγματοληψία που προσφέρει μαζικά η ψηφιακή τεχνολογία. Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που η φαντασία του ανθρώπου έχει περιοριστεί, και η δημιουργικότητα του μοιάζει να ικανοποιείται μόνο από τα “αναγκαία”.
Ποια είναι ακριβώς η αρμοδιότητα ενός παραγωγού; Είναι αυτός που φέρει την μεγαλύτερη ευθύνη για το αποτέλεσμα ενός δίσκου;
Παραγωγός σε αντίθεση με αυτά που περιγράφει ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων είναι αυτός που μορφοποιεί, που υλοποιεί μια σύλληψη. Είναι αυτός που θα δώσει ήχο, ταχύτητα και ρυθμό. Είναι αυτός που έχει το όραμα και θα δώσει σώμα και ψυχή στην “ιδέα” του τραγουδιού και από νεογέννητο θα το κάνει “προϊόν”. Στον τομέα της παραγωγής είναι και η ανακάλυψη καλλιτέχνη, τραγουδιών όπως επίσης και η επιλογή του ρεπερτορίου. Οι αρμοδιότητες του παραγωγού ποικίλουν ανάλογα ποιόν “Κύριο” υπηρετεί. Την ευθύνη την έχει κατ’ αρχήν ο πνευματικός δημιουργός και μετά ο παραγωγός, που έχει «συγγενική» σχέση με τη δημιουργία. Παρατηρήστε πως όλο και περισσότεροι δημιουργοί γίνονται παραγωγοί του έργου τους.
Αυτό δεν φανερώνει μια μικρή «εξουσία» απέναντι στο δημιουργό και το τελικό αποτέλεσμα;
Συνήθως η στάση του παραγωγού είναι “μαιευτική”, πατρική, συναδερφική ή φιλική. Έχω χρησιμοποιήσει αυτή την μικρή “εξουσία” που λέτε, μερικές φορές για το κοινό καλό.
Είμαστε στην εποχή που ο παραγωγός πια δε χρειάζεται ή πάντα θα είναι απαραίτητος;
Πάντα θα χρειάζεται αυτός που έχει το όραμα και σαν μικρός προφήτης λέει «Ακούστε αυτόν και θα με θυμηθείτε…..»
Η παραγωγή των δίσκων διδάσκεται ή είναι θέμα γνώσεων και εμπειρίας;
Στο εξωτερικό αλλά νομίζω πως κι εδώ διδάσκεται η παραγωγή ήχου. Αυτό είναι ένας τομέας παραγωγής. Άλλοι τομείς όπως η “ιχνηλασία”, η ανακάλυψη δηλαδή του καλλιτέχνη ή το ρεπερτόριο που θα πει ο καλλιτέχνης για να σχηματίσει πρόσωπο, το casting των μουσικών που θα παίξουν, αυτά είναι θέματα ευαισθησίας αντίληψης και εμπειρίας.
Είχαν περισσότερο τσαμπουκά οι παραγωγοί παλιότερα και τελικά μας παρουσίαζαν καλύτερα πράγματα ή μήπως δεν ήταν θέμα τσαμπουκά και ήταν θέμα άνεσης κινήσεων;
Δεν νομίζω πως ήταν θέμα ισχύος. Σε ένα αναπτυσσόμενο και αδιαμόρφωτο πεδίο σίγουρα παίρνεις πιο δυναμικές αποφάσεις. Αλλά στην ουσία υπήρχαν καλύτερα πράγματα και τα παρουσίαζε ο παραγωγός. Οι εποχές έχουν τις δονήσεις τους αποτυπωμένες σαν βιβλίο συμβάντων. Όταν διαφώνησε η Πόλυ Πάνου και έφυγε από την Κολούμπια ο Μηλιόπουλος πείσμωσε και “έβγαλε” τη Βίκυ Μοσχολιού. Τώρα φεύγει ένας μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής από την μια εταιρία και πάει στην άλλη και δεν αντιδρά κανείς ούτε για την τιμή των όπλων, λες και είμαστε σε “τέλος εποχής”.Σίγουρα οι παλιές “προσωπικές εταιρίες” ήταν πιο ευέλικτες και πιο πιστές στο όραμα του ιδιοκτήτη τους. Τώρα είναι όπως στις κυβερνήσεις, υπάρχει διαχείριση δεν υπάρχει όραμα. Οι παλαιότεροι είχαν όραμα… Ο αιώνας που μόλις προσπεράσαμε μπορεί να άφησε δραματικές αναμνήσεις αλλά έχει αφήσει και μεγάλη κληρονομιά στην ανθρωπότητα.
Ποια είναι, πλέον, η σχέση του παραγωγού με τις εταιρείες;
Οι παραγωγοί της γενιάς μου είμαστε όλοι πλέον «ανεξάρτητοι». Ξεκίνησε ο περιορισμός και ο υποβιβασμός μας με τον απαράδεκτο νόμο 2121/93, που λέει ότι παραγωγός είναι αυτός που έχει την ευθύνη και την πρωτοβουλία της πρώτης εγγραφής και εννοεί ο «αταξικός νομοθέτης» την οικονομική ευθύνη. Έτσι μας βαφτίσανε «διευθυντές παραγωγής». Σε όλα τα άλλα επαγγέλματα ο διευθυντής παραγωγής δέχεται ένα σχέδιο δράσης και το εκτελεί, στο δικό μας χώρο η πρωτοβουλία και η υλοποίηση γινόταν και γίνεται από μας. Τώρα που είμαστε «ανεξάρτητοι» ή τους πηγαίνουμε την «ιδέα» ή μας φωνάζουν σαν εργολάβους και μας δίνουν τον καλλιτέχνη για να τον ντύσουμε τραγούδια. Τον τελευταίο καιρό παίρνουμε πρωτοβουλίες και λειτουργούμε χωρίς παραγγελίες. Νομίζω ότι στο προσεχές μέλλον οι σχέσεις μας με τις εταιρίες θα βελτιωθούν.
Για ποιο λόγο πιστεύετε εσείς ότι η δισκογραφία περνάει κρίση; Υπάρχουν άνθρωποι για να τη βγάλουν από αυτή την κρίση;
H κρίση είναι διεθνής αλλά στην Ελλάδα ξεκινάει από την εισβολή των πολυεθνικών το 90. Η αγορά ήταν υγιέστατη και ανθηρή. Θυμηθείτε τα «Νησιώτικα», τα «Σμυρναίικα», τα «Latin» κ.α. Στην αρχή προσπαθούν να επιβάλλουν το ξένο τραγούδι (που το καταφέρνουν εν μέρη στην Αθήνα), αλλά η επαρχία αντιστέκεται σθεναρά και το Ελληνικό τραγούδι παίρνει πάλι το μερίδιο που του ανήκει. Οι πολυεθνικές για να φτιάξουν ελληνικό ρεπερτόριο μεταγράφουν έτοιμους καλλιτέχνες δίνοντας μεγάλες προκαταβολές έναντι πωλήσεων. Αυτές οι πωλήσεις δεν έγιναν ποτέ και οι καλλιτέχνες έμεναν στην εταιρία παίρνοντας και άλλη προκαταβολή (περίπου όπως γίνεται τώρα με τις τράπεζες). Δημιουργείται ένα mini χρηματιστήριο με «μετοχές φούσκες», με υπερτιμημένα ονόματα και όλα τα επακόλουθα. Ενσωματώνουν τις προκαταβολές στα εξοδολόγια των δίσκων και τα cds θα παραμένουν ακριβά. Για να καλύψουν τις ατυχείς επιλογές τους και για να είναι πιστευτοί στο εξωτερικό, λανσάρουν τα PREMIUM. Ευτελίζουν σταδιακά το προϊόν που στην Ελλάδα είχε επιτευχθεί να είναι ο δίσκος ή το cd φορέας πολιτισμού και κάνουν τον αποδέκτη καχύποπτο και αρνητικό. Ο δεύτερος κύκλος ανακατατάξεων ξεκινά με την διεθνή μάχη για την επιβολή του format ψηφιακή κασέτα ή mini disc? Αυτή η μάχη τελειώνει με ένα καινούριο προΪόν «βόμβα» που ανατρέπει τα δεδομένα και το παράγει η Phillips. Είναι ο αντιγραφέας cd. Οι ασκοί του Αιόλου έχουν ανοίξει. Οι ανταλλαγές αρχείων και το downloading από το Internet δημιουργούν κάποια προβλήματα, αλλά στη χώρα μας μεγάλο πρόβλημα είναι αυτή η πλανόδια πειρατεία. Το πρόβλημα είναι ότι το κράτος αρνείται να πάρει μέτρα και προτιμά να γίνονται άνεργοι Έλληνες από το να αποτρέψει τους Αφρικανούς από την πειρατεία. Δε νομίζω ότι μπορεί κανείς τώρα να αλλάξει τα πράγματα γιατί απλούστατα κάτι τελειώνει και θ’αρχίσει κάτι άλλο.
Οι παραγωγοί τολμούν κάτι πρωτότυπο παίρνοντας κάποιο ρίσκο ή αρκούνται στα περπατημένα μονοπάτια χωρίς τον κίνδυνο της αποτυχίας, αλλά με τη σιγουριά της μετριότητας.
Μα δεν μιλάμε για κανένα τάγμα αφοσιωμένων, αλλά για ανθρώπους που κάποιες φορές συγκινούνται και υπερβαίνουν τον εαυτό τους και άλλες διαλέγουν μια μέση λύση.